تقویمی که ما از آن استفاده می‌کنیم، یکی از دقیق‌ترین و مناسب‌ترین تقویم‌های جهان است، اما متاسفانه فقط اندکی از ما آن را به خوبی می‌شناسیم و تاریخچه به وجود آمدن آن را می‌دانیم. ابتدا با مفهوم سال شمسی حقیقی آشنا شوید.

سال شمسی حقیقی

مدت زمان بین دو عبور متوالی مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری است و مدت متوسط آن در ساعت ۱۲ زیجی تاریخ صِفر ژانویه ۱۹۰۰ میلادی، ۲۴۲۱۹۸۷۸/۳۶۵ شبانه‌روز یا معادل ۳۶۵ شبانه‌روز و ۵ ساعت و ۴۸ دقیقه و ۹۷/۴۵ ثانیه حساب شده است. مدت متوسط سال شمسی حقیقی، ثابت نیست و سالانه معادل ۰۰۰۰۰۰۰۶۱۴/۰ شبانه‌روز یا ۰۰۵۳۰/۰ ثانیه از مدت متوسط سال شمسی حقیقی کاسته می‌شود. مدت متوسط سال شمسی حقیقی ثابت نیست و بر اثر تغییرات تعدادی از مشخصه های نجومی، تغییر می‌کند.

تقویم هجری شمسی بُرجی

مبدا تقویم هجری شمسی بُرجی، اول بهار سال شمسی است. این مبدا مطابق روز جمعه ۱۹ مارس ۶۲۲ میلادی(یولیانی) است. آغاز یا لحظه تحویل سال، (لحظه عبور مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری نیمکره شمالی) دقیقاً با محاسبات نجومی تعیین می‌شود. به این جهت، اولین روز سال همیشه بر روز اول بهار منطبق است. این سال از لحاظ استفاده در زندگی روزمره، شامل ۳۶۵ شبانه‌روز در سال کبیسه است. نام ماه‌های این تقویم(برج‌ها)، به ترتیب همنام با دوازده صورت فلکی قدیمی منطقه‌البروج است. تعداد شبانه‌روز هر برج برابر با مدت حرکت مرکز خورشید در همان برج که به علت حرکت ظاهری غیریکنواخت مرکز خورشید روی مدارش از ۲۹ تا ۳۲ شبانه‌روز تغییر می‌کند. در ضمن این امکان وجود داشت که تعداد شبانه‌روز‌‌های هر یک از بروج از سالی به سال دیگر تغییر کند.

نوروز (اولِ حَمَل) و کبیسه‌های تقویم هجری شمسی برجی از طریق محاسبه لحظه تحویل سال و مقایسه آن با لحظه ظهر حقیقی تعیین می‌شود. سال کبیسه هر چهار و گاهی هر پنج سال یکبار اتفاق می‌افتد.

معنی نام نام ردیف
بره حَمَل فروردین ۱
گاو ثور اردیبهشت ۲
دوپیکر جوزا خرداد ۳
خرچنگ سَرَطان تیر ۴
شیر اسد مرداد ۵
خوشه سنبله شهریور ۶
ترازو میزان مهر ۷
کژدم عَقرب آبان ۸
کمان، کماندار قوس آذر ۹
بزغاله جَدی دی ۱۰
آب‌دهنده، آبکش دَلو بهمن ۱۱
دوماهی حوت اسفند ۱۲

تقویم هجری شمسی

تقویم هجری شمسی که هم اکنون تقویم رسمی کشور است،ازهر لحاظ به جز در نام و تعداد شبانه‌روزهای ماه‌ها همانند تقویم هجری شمسی بُرجی است. نام ماه‌های تقویم هجری شمسی ریشه اوستایی دارند: «دی» یکی از القاب اهورامزدا و نام ۱۱ ماه بقیه، اسامی فرشتگان و یاوران اهورامزدا است.

معنی نام ردیف
نیروی پیش‌برنده فروردین ۱
راستی و پاکی اردیبهشت ۲
کمال و رسایی خرداد ۳
باران تیر ۴
جاودانگی و بی مرگی مرداد ۵
کشور برگزیده شهریور ۶
عهد و پیمان مهر ۷
آب‌ها آبان ۸
آتش آذر ۹
آفریدگار، دادار دی ۱۰
اندیشه نیک بهمن ۱۱
فروتنی و بردباری اسفند ۱۲

ماه‌های فروردین تا شهریور ۳۱ شبانه‌روز ، ماه‌های مهر تا بهمن ۳۰ شبانه روز و ماه اسفند در سال‌های عادی ۲۹ و در سال‌های کبیسه ۳۰ شبانه‌روز است. طول جغرافیایی نصف‌النهار رسمی ایران ۵/۵۲ درجه شرقی است. در اینجا یکی از دو حالت زیر ممکن است اتفاق بیفتد:

  • اگر لحظه تحویل سال، بین بعدازظهر سیصد و شصت و پنجمین و قبل از ظهر سیصد و شصت و ششمین روز سال واقع شود، سیصد و شصت و ششمین روز سال را نوروز، و سال تمام شده را عادی به حساب می‌آورند.
  • اگر لحظه تحویل سال، در بعد از ظهر سیصد و شصت و ششمین روز سال واقع شود، سیصد و شصت و هفتمین روز سال را نوروز، و سال تمام شده را کبیسه به حساب می‌آورند.

بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که کبیسه‌های تقویم هجری شمسی تثبیت شده نیستند و به صورت هر چهار و گاهی هر پنج سال یکبار اتفاق می‌افتند.

برتری های تقویم هجری شمسی

تقویم هجری شمسی از لحاظ نجومی و طبیعی،از بهترین و دقیق‌ترین تقویم‌های جهان است. دلایل برتری این تقویم را می‌توانیم به این ترتیب بیان کنیم:

  • مدت سال شمسی، نوروز و کبیسه‌های تقویم هجری شمسی، دقیقاً بر مبنای محاسبات نجومی تعیین می‌شود. تقویم هجری شمسی، تنها تقویم متداول در جهان است که علاوه بر کبیسه‌های چهارساله، کبیسه پنج ساله نیز دارد. وجود کبیسه‌های پنج ساله، باعث انطباق دائمی و دقیق‌تر تقویم هجری شمسی با فصول طبیعی می‌شود.
  •  تعداد روزهای ماه‌های تقویم هجری شمسی مبنای نجومی و طبیعی دارد. مرکز خورشید، نیمه اول مدار ظاهری خود (شامل فصول بهار و تابستان) را در مدت ۱۸۶ شبانه‌روز و نیمه دوم مدار ظاهری خود (شامل فصول پاییز و زمستان) را در سال‌های عادی و کبیسه، به ترتیب در ۱۷۹ و ۱۸۰ شبانه‌روز طی می‌کند.
  • آغاز سال تقویم هجری شمسی، با سالگرد تولد بهار و آغاز شکوفایی دوباره طبیعت شروع می‌شود. در سیر تاریخچه تحول تقویم در جهان، هرگز تقویمی که آغاز سال آن همواره با آغاز بهار شروع شود، در هیچ مدرک و سند و یا ماخذ نجومی، تاریخی، دینی و … ذکر نشده است.